دست کرونا در دست پلاستیک - تور تایلند

این نمونه از تصاویر که اتفاقا مورد استقبال رسانه های دنیا هم قرار می گیرند به نوعی شده ویترینی از اتفاقی که در پیرامون ما در جریان است، اتفاقی که شاید کمترین پیامد آن، این تصاویر را شکل داده و پیامدهای مهم تر در قاب این تصاویر کارت پستالی موردعلاقه رسانه ها قرار نمی گیرد.

موضوع زباله های پلاستیکی یک معضل دنیای است و حالا با فراگیری بیماری کرونا و استفاده افسارگسیخته از پلاستیک در این دوره نگرانی ها از افزایش استفاده از پلاستیک را بیش از گذشته مهم کرده است.

ما در این حوزه هم صاحب رکوردهای منفی چشمگیری هستیم، از لحاظ میزان بالای مصرف پلاستیک در دنیا، ایران در رده پنجم پرمصرف ها قرار گرفته است و از نظر میزان تولید هم در میان 10 کشور اول دنیا قرار داریم، اما جایی که باید در صدر باشیم در ذیل قرار داریم و آن هم میزان بازیافت زباله های پلاستیکی در ایران است. اما چرا ما این قدر علاقه به مصرف پلاستیک داریم؟ چرا جزو پرمصرف ترین کشورهای دنیایم و این میزان استفاده از پلاستیک فارغ از همه پیامدهای بسیار منفی زیست محیطی چه پیامدهایی روی سلامتی ما دارد؟ مهم تر این که چه کار کنیم تا در آینده بتوانیم کمی از شر این همه پلاستیک که ما را دوره کرده خلاص شویم؟

وقتی غرق در پلاستیک هستیم

رتبه ما در تولید زباله همیشه رتبه بالا و تاسف باری بوده است. با عیار میانگین متوسط تولید زباله از سوی هر فرد هم که بخواهیم به این قصه نگاه کنیم با آمار و ارقام هولناکی رو به رو هستیم.

به عنوان مثال در حالی که هر نفر در اروپا به طور میانگین روزانه 300 تا 350 گرم زباله تولید می کند، این عدد در ایران به روزانه 700 گرم می رسد و آن طور که مهرماه سال گذشته از سوی مدیرکل دفتر پسماند سازمان حفاظت محیط زیست عنوان شد این میزان در برخی شهرها همچون یاسوج به روزانه بالغ بر 1200 گرم زباله هم می رسد.

آمارهای منتشر شده از سوی شهرداری در سال گذشته هم نشان می دهد تولید سالانه زباله های شهری ایران بیش از 10میلیون تن است و متوسط سرانه تولید زباله های شهری در ایران 240کیلوگرم در سال است. بیشترین تولید سرانه زباله مربوط به پایتخت می شود؛ آن طور که آمارهای شهرداری گواهی می دهد در این شهر به ازای هر نفر تا 450 کیلوگرم زباله شهری در سال تولید می شود.

از میان این حجم از زباله ها پسماندهای پلاستیکی با 10 درصد در رتبه دوم گروه زباله های شهری قرار دارند. به این مفهوم که 10درصد از میزان زباله های شهری در ایران را پلاستیک تشکیل می دهد.

از منظر تولید پلاستیک آمارهای منفی بیشتری هم به چشم می خورد یکی از آنها مربوط به میزان تولید پلاستیک در ایران است، طبق این آمارها سالانه بیش از 177 هزار تن پلاستیک در ایران تولید می شود، یعنی 4 درصد از نفت تولید شده در کشور صرف تولید مواد پلاستیکی می شود و حدود 100 تا 200 سال طول می کشد تا این مواد پلاستیکی تجزیه و نابود شوند.

چرا سیل پلاستیک ؟

ایران صاحب هفدهمین کشور پرجمعیت دنیا است اما نامش در میان 10کشور اول تولیدکننده پلاستیک دنیا قرار گرفته است. تورج فتحی، کارشناس محیط زیست در حوزه بازیافت معتقد است این از تبعات منفی برخورداری ما از منابع بی شمار نفت و گاز است.

او به جام جم می گوید: ما به لحاظ برخورداری از منابع نفت و گاز در دنیا جزو چند کشور اول دنیا قرار داریم و همین امر پیامدهای منفی بسیاری هم برای ما به همراه داشته است. یکی از معایب این برخورداری هم این بوده که ما مواد لازم برای تولید انواع پلاستیک را به مقدار بسیار در اختیار داریم و تولید آن برای ما بسیار ارزان تر و سهل تر از کشورهای دیگر است.

تداوم این برخورداری در دهه70 باعث افزایش واحدهای پتروشیمی در ایران شده و همین امر به مفهوم افزایش انواع پلاستیک در ایران است.

سوال بعدی اما این است که چرا ما همراستا با افزایش بی رویه تولید پلاستیک نتوانستیم در حوزه بازیافت خوب عمل کنیم؟ این سؤال وقتی مهم تر جلوه می کند که بدانیم در حالی کشورهای پیشرفته و برخی کشورهای در حال توسعه نزدیک به 70درصد زباله های تولیدی خود را بازیافت می کنند که این میزان در کشور ما نزدیک به 17درصد است.

در این آمارها البته تشکیک هایی هم وجود دارد چرا که چند سال پیش یکی از مدیران سازمان محیط زیست میزان بازیافت زباله های ایران را تنها 5 درصد دانسته بود. دلیل ابتدایی ضعف در این حوزه به باور تورج فتحی خلأ قانونی است.

او عنوان می کند: تنها قانون مدیریت پسماند در ایران مصوب سال 83 است که بسیار دیر بوده است و تنها 23 ماده دارد. در آیین نامه اجرایی همین قانون هم خیلی در رابطه با بحث های مربوط به بازیافت تاکیدی صورت نگرفته است.

دعوت به استفاده از پلاستیک!

هر چند قانون در حوزه بازیافت بسیار دیر وضع شده و در همان قانون موجود هم کمترین تاکیدی روی بازیافت زباله های پلاستیکی شده اما ایراد مهم تر در کم تاثیری این قانون، نقش نداشتن مردم در آن است. تورج فتحی می گوید: در حال حاضر قوانین مترقی در حوزه محیط زیست در کشورهای توسعه یافته بر مبنای حضور و مشارکت مردم گذاشته می شود و ما هم باید در حوزه قانونگذاری و سیاستگذاری مردم را سهیم کنیم.

شیوه قانونگذاری در این حوزه باید از پایین به بالا باشد به این مفهوم که باید از مشارکت و اعتمادسازی مردم در وضع قانون در این حوزه آغاز شود و به سمت دولت ها برسد. اما چرا باید در قانون نقش بیشتری برای مشارکت مردم قائل باشیم؟ در این حوزه هم آمارها سنجه مناسبی از شرایط موجود است، چرا که در میان زباله های شهری پس از میزان زباله های تر پسماندهای پلاستیکی بیشترین حجم را دارا هستند و این نکته نشان می دهد عمده مصرف کننده پلاستیک در ایران مردم هستند. براساس آمارها هر ایرانی روزانه به طور متوسط سه کیسه پلاستیکی مصرف می کند که 96درصد آنها مستقیم وارد سطل های زباله می شود. همین آمارها باعث شده بسیاری از کشورهای دنیا قوانین سختگیرانه ای را در رابطه با مصرف پلاستیک به اجرا بگذارند.

به عنوان مثال از سال 2015 دولت فرانسه استفاده از کیسه پلاستیکی در این کشور را ممنوع کرده و از آن زمان تنها اجازه استفاده از کیسه های قابل بازیافت را به مردم می دهد و حتی جرایمی هم برای خاطیان در نظر گرفته است و در اجرای این قانون سختگیری های لازم را داد. البته دولت فرانسه در کنار ایجاد این محدودیت ها، سالانه تا 6 میلیون کیسه پلاستیکی قابل بازیافت به صورت رایگان در بین مردم توزیع می کند تا دسترسی به این کیسه ها بیشتر شده و مردم نسبت به استفاده از آن تشویق شوند. در هلند هم مردم به این نتیجه رسیده اند که از کیسه های پلاستیکی استفاده نکنند و هزینه خرید آن به قدری بالاست که مردم ترجیح می دهند به جای پرداخت چنین هزینه ای از کیسه های پارچه ای استفاده کنند.

چه بلایی سرمان می آید؟

دیگر کشورهای دنیا هم در رابطه با بازیافت پلاستیک مسائل بسیاری پیش رو دارند. بازیافت 70درصدی زباله ها در برخی کشورهای پیشرفته لزوما شامل زباله های پلاستیکی نمی شود. نشانه آن هم این که از سال 1950 تا امروز تنها 10 درصد پلاستیک های دنیا بازیافت شده است. پس چاره چیست و دنیا در رابطه با بازیافت پلاستیک ها چه می کند؟ تورج فتحی معتقد است؛ دو اتفاق مهم در دنیا برای این کار صورت می گیرد؛ یکی اقدام پیشگیرانه مبتنی بر تولید و به تبع آن مصرف کمتر پلاستیک و دومین اقدام مدیریت صحیح پسماند است. در این راه تفکیک پسماند از مبدا آغاز راه این مدیریت است تا بتوان از آن دوباره در چرخه مصرف استفاده کرد.

این راهکارها از جایی مهم تر به نظر می رسد که به تازگی رویترز گزارش داده تا سال 2030 میزان زباله های پلاستیکی در دنیا افزایش شش برابری خواهد داشت. این خبرگزاری نوشته است براساس مدل های ریاضی جدید تا سال 2030 میزان سالانه زباله های پلاستیکی 173 کشور به 53 میلیون تن افزایش پیدا می کند.

در رابطه با پیامدهای زیست محیطی این معضل بسیار گفته اند، زباله های پلاستیکی هر سال جان یک میلیون پرنده و صد هزار پستاندار را در دنیا می گیرد. اما خبر هولناک این که مدت هاست ریزپلاستیک ها وارد چرخه غذایی و زیستی ما هم شده است. به عنوان مثال تحقیقات صورت گرفته در انجمن های علمی نشان می دهد چای های کیسه ای حاوی میکروپلاستیک های فراوانی است.

پژوهش دیگری نشان می دهد که انسان ها در سال مقادیر زیادی میکروپلاستیک می خورند. گروهی از دانشمندان دانشکده پزشکی وین هم نتایج تحقیقاتی را اعلام کرده اند که نشان می دهد در نمونه های مدفوع مردم در نقاط مختلف دنیا، میکروپلاستیک یافت می شود. این گروه تحقیقاتی در نمونه های مدفوع تمامی داوطلبان آزمایش آثار وجود 9 نوع پلاستیک از 10موردی را که به دنبالشان می گشتند، پیدا کردند. این یعنی احتمالا در بدن بقیه انسان ها هم باید وضع مشابه باشد.

میثم اسماعیلی - جامعه / روزنامه خبرنگاران