را را سرجای درستش بگذاریم - تور تایلند

به گزارش ایران، یادم هست دهه هفتاد با فراگیر شدن دیگرباره انجمن های ادبی و اوجگیری بحث های مدرنیستی و پست مدرنیستی، اصطلاحاتی وارد نوشته ها و گفت و گوها شده بود که آدم فکر می کرد شهر یکسره کافه های چپ رود سن است و آقایان و خانم ها همین الان از محضر ازراپاند و همینگوی و رولان بارت و میشل فوکو بلند شده اند: خیلی شرایط ابزوردیه؛ نه معلومه سوبژکتیوه، نه معلومه ابژکتیوه، نه آکساسوارش درسته نه میشه هرمونتیکی نگاش کرد، اصلاً گروتسک هم نیست. هرچیزی یه اصولی داره، پلی فونیک که این طوری نمیشه. اصلاً پلی فنونیک و هموفونیک هیچی، همون منوفنویک باش ولی در همون حد ملودرام رئال با یه کم نمک سوررئال، یه نُرم فلت رو رعایت کن. حالا نمی خواد اسپاسمانتال باشی، هات چاکلتت سرد شد، وجیز سفارش بدم؟

اسم این مدل حرف زدن و نوشتن را چی می گردد گذاشت؟ از خود بیگانگی فرهنگی، ببخشید الیناسیون؟ کار باکلاسی است؟ آیا زبان فارسی طاقت به دوش کشیدن این همه مفاهیم عمیق علمی روز را که در ما فوران می نماید، ندارد؟ آش آنقدر شور شده که حالا عده ای به این شکل حرف زدن در کلاب هاوس و توئیتر اعتراض دارند. دکتر محمد بکایی استاد دانشگاه و کارشناس مسائل فرهنگی این شکل از حرف زدن و نوشتن را اساساً از سر کم سوادی می داند: هر دانشی زبان خاص خودش را دارد. مثلاً من و شما که فارسی بلدیم ممکن است از گفت و گوی دو پزشک راجع به بیمار چیزی سر درنیاوریم یا همین طور دو متخصص نرم افزار. حالا ممکن است معنی چند واژه را هم یاد بگیریم و بخواهیم تقلید کنیم اما این تقلید به معنای دانش و دانایی ما نیست، بلکه اتفاقاً لو می دهد که ما نه آن دانش را بلدیم و نه زبان فارسی را. من خودم بارها به دانشجویان ادبیات که از هرمنوتیک و اسپاسمانتالیزم و اصلاحات ادبی اروپایی از این دست حرف می زده اند، غزلی از حافظ داده ام که بخوانند و متأسفانه دیده ام که غلط می خوانند. یعنی طرف هنوز این کمبود را در خود احساس نمی نماید که باید ادبیات خودش را لااقل در حد روخوانی درست بلد باشد اما کلماتی مثل متن پلی فونیک یا چند صدایی به دهنش خوش آوا می آید و مزه می دهد.

بکایی معتقد است مسأله فراتر از این هاست و ریشه های عمیق تری دارد. به اعتقاد او پرسش اصلی این باید باشد که چرا ما فارسی را بخوبی نمی آموزیم؟ آن هم نه درحد تکنیک های نثر یا سبک ها و قالب های مختلف نگارش بلکه در حد رعایت قواعد ساده دستوری: وقتی دانشجوی ادبیات نمی داند را را کجا استفاده کند، چه انتظاری از بقیه دارید؟ ما نوشتن را یاد نمی گیریم چون مردم نویسنده ای نیستیم، چون نیازی به مطالعه ادبیات ملی کشورمان نمی بینیم، چون نوشتن یعنی ثبت وقایع و ثبت وقایع می تواند افکار ما را بیرون بریزد درحالی که فرهنگ عمومی ما پنهان کردن است نه ثبت کردن و این ریشه تاریخی دارد.

چند روز پیش توی کوچه دو پسربچه را دیدم که مشغول حرف زدن درباره یک بازی مجازی بودند. به بهانه ای ایستادم و کمی این پا و آن پا کردم اما تقریباً هیچ چیز، هیچ چیز از آن همه گفت و گو نفهمیدم. یاد پدرم افتادم که آمده بود مدرسه بپرسد درس و مشقم خوب است یا نه؟ بعد پشت در ایستاده بود و به ناظم گفته بود اینها دارند چی می خوانند؟ کلاس عربی بود و ما 30نفره صرف ذهب ذهبا... یذهب یذهبان...را تمرین می کردیم. من آن روز دو جواب منطقی برای پدرم داشتم؛ یکی اینکه داریم دانشی به نام صرف و نحو زبان عربی را می آموزیم و دوم آنکه به همان نسبت دستور زبان فارسی را هم بخوبی آموخته ایم اما آیا آن دو کودک توی کوچه هم می توانستند همین پاسخ را به من بدهند؟

کتاب نگارش ششم ابتدایی به زبانی بسیار ساده درباره انواع جمله و علائم هرکدام نوشته است اما چرا هنوز جلوی جمله امری علامت تعجب می گذاریم؟ چرا نمی دانیم با نقطه چه کنیم؟ چرا ترکیب وصفی را از ترکیب اضافی تشخیص نمی دهیم؟ چرا تفاوت جمع جاندار و بی جان را نمی دانیم؟ چرا هنوز نمی توانیم دو جمله ساده براساس رعایت مراعات النظیر بنویسیم؟ چرا نمی دانیم را را کجا بگذاریم؟ آیا کتاب های آموزشی مشکل دارند؟ اشکال از معلم هاست یا خانواده به دانش آموز نمی گوید که یادگیری فارسی از تست ریاضی مهمتر است چون درنهایت اگر درکی از زبان و فهم مسأله نداشته باشی، برای حل کردن ریاضی و فیزیک و شیمی هم به مشکل برمی خوری؟ بکایی معتقد است کلیت نظام آموزشی ما با همه مواردی که به آن اشاره شد، در این زمینه با اشکال روبه رو است:

ما فکر می کنیم فیزیک و شیمی علم است اما زبان فارسی چیزی است که از پدر و مادر یا تلویزیون یاد گرفته ایم و بقیه اش وقت تلف کردن است آن هم زبانی که بخش مهمی از آثار ماندگار ادبی بشر برپایه آن شکل گرفته و چه اندیشمندان و عظیمانی که در گوشه گوشه جهان شیدا و دیوانه این گنجینه عظیم بوده اند و هنوز هم هستند. ما به معنای واقعی به این گنجینه بی توجهیم و می گردیم ببینیم در فضای مجازی یا فلان شبکه ماهواره ای چه کلمه و اصطلاح فرنگی مد شده که دم به دم تکرارش کنیم و دقیقاً اینجاست که اتفاقات مخرب تری هم می افتد.

به عنوان مثال غربی ها که وجدان معذبی در زمینه نژادپرستی دارند و خودشان بهتر از ما می دانند که چه نموده اند و چه بلایی سر بقیه مردم جهان آورده اند، مدام از رسیسم و نژادپرستی حرف می زنند و همین طور گاهی با شیطنت کوشش می نمایند آن را به مسأله ای برای کشور ما تبدیل نمایند و اشتیاق مزمزه کردن اصطلاحات فرنگی هم کار دست مخاطب یا کاربر ایرانی می دهد. او با ساده دلی فکر می نماید نمی گردد که پشت این واژه شیک چیزی نباشد، همان طور که قبلاً فکر می کرد نمی گردد پشت واژه شیک پست مدرنیسم چیزی نباشد. درواقع کاربر با سوادی سطحی از زبان و ادبیات فارسی و دانشی سطحی از تاریخ و مناسبات فرهنگی و اجتماعی کشورش، شیفته سطحی ترین لایه های اصطلاحات فرنگی می گردد و برای نشان دادن میزان فهم و سواد خود به اشاعه آن می پردازد و هزینه روی دست کشور می گذارد.

پشت میزم مشغول کارم و همان طور به حرف های کسی که توی کلاب هاوس دارد درباره فرهنگ سیاسی حرف می زند، گوش می کنم. نمی دانم بخندم، موبایلم را بزنم زمین تکه تکه اش کنم یا بلند شوم و رو به افق قدم بزنم و آنقدر بروم که یکی بزند روی شانه ام بگوید خیالت راحت برادر دیگر گم شده ای؟ واقعاً این طور حرف زدن هم هنر می خواهد. همان طور که می گویند چپ کردن بنز کار هرکسی نیست؛ باید آموزش های خاصی ببینی که بتوانی بنز را چپ کنی. این طور خرابکاری در زبان و اندیشه هم واقعاً باید دانشکده ای چیزی داشته باشد: ما هیچ وقت رئال پلیتیک نداشتیم حتی یه پیپر. هیچ تکستی نیست. چون اسیستان ها دیتا و اینفرمیشن اوکی رو در اختیار پادشاه قرار نمی دادن، پادشاه رفته رفته آسیمیله می شد و این باعث می شد اینتراکشن عمومی که دنبالش بود رو ناخواسته از بین ببره و جامعه به سمت نوعی دگماتیسم حرکت کنه...

میکروفون یکی از مخاطبین روشن می گردد: آقا گور بابای دگماتیسم و اینتراکشن و آسیمیلاسیون، اون رای لامصب رو سر جای خودش بذار برادر؛ اینتراکشن عمومی که دنبالش بودند را نه، اینتراکشن عمومی را که دنبالش بودند. اسم اون لاکردار نشانه مفعول بی واسطه اس. تن سعدی داره تو گور می لرزه بخدا! اتاق، ببخشید روم به هم می ریزد.