نقش کلیدی مناطق آزاد در توسعه گردشگری خارجی و تجارت بین الملل - تور تایلند

هدف از ایجاد این مناطق، فراهم کردن شرایط مناسب به منظور افزایش فراوری و صدور کالاهای صنعتی به وسیله جذب سرمایه های خارجی، ایجاد اشتغال، کسب درآمد ارزی، افزایش درآمد حاصل از توریسم، تأمین مواد اولیه و قطعات مورد احتیاج صنایع، برقراری پیوندهای صنعتی با داخل کشور، رشد رفاه اقتصادی و مادی مردم، مناطق و سپس منافع ملی است.

سؤال اصلی این نوشتار، این است که مناطق آزاد در جذب سرمایه گذاری های خارجی و ارتقای دیپلماسی عمومی کشور چه نقشی دارند؟ همچنین آنالیز جوانب مثبت و منفی عملکرد این مناطق در عرصه تجارت بین الملل و توسعه جهانگردی خارجی از دیگر اهداف این نوشتار است .

نخستین منطقه آزاد در دنیا در سال 1888 ایجاد شد که کارکرد اصلی آن تجارت بود. بعد از جنگ دنیای دوم بود که منطقه آزاد دیگری در سال 1957 در ایرلند ایجاد شد و پس از آن نیز به دلیل پیروز بودن این تجربه، مناطق آزادی نیز در هندوستان و سنگاپور ایجاد شدند. شاید هدف اولیه مناطق آزاد، آزاد شدن تجارت از بند مقررات بود تا با کاهش پیچیدگی بوروکراسی، فضای کسب وکار بهتری ایجاد گردد.

مزایای ایجاد مناطق آزاد تجاری و جهانگردی:

1. ایجاد محیطی مساعد برای توسعه پایدار و مستمر صنعت جهانگردی

2. ایجاد اشتغال (به ازای هر شغل مستقیم گاه تا هفت شغل غیر مستقیم ایجاد می گردد)

3. افزایش جذابیت سرمایه گذاری منطقه

4. افزایش سطح و کیفیت خدمات

5. توسعه فناوری های حوزه سلامت، بهداشت و درمان به وسیله مبادله اطلاعات و ایجاد روابط متقابل بین دانشگاه ها و مراکز علمی داخلی و دنیای

با توجه به موارد فوق استفاده مناسب از توانایی های مناطق آزاد در عرصه های مختلف یک ضرورت است. بدین منظور معین نقش و عملکرد مناطق آزاد در هر منطقه از اهمیت بالایی برخوردار است. در این میان یکی از مهم ترین وظایف مناطق آزاد کشور، انعکاس چهره ای روشن و محبت آمیز از شرایط تجارت و سیاست خارجی کشور، و ارتقای دیپلماسی عمومی کشور در عرصه های دنیای است. بکارگیری نیروی انسانی متخصص و مرتبط در حوزه تبلیغات نوین و ارائه چهره ای بین المللی و علاقه مند به تبادلات فرهنگی از کشور، سرمایه گذاری های خارجی را جذب نموده و به فراهم شدن شرایط برتر، و مزیت های ارزنده برای توسعه صنعت جهانگردی ایران سبب خواهد شد.

ایجاد مناطق آزاد در کشور

ایجاد مناطق آزاد اقتصادی-جهانگردی، احتیاجمند انجام مطالعات گسترده و تخصصی، برنامه ریزی های میان مدت و بلند مدت و بکارگیری تجارب کشور های همتراز از لحاظ سرانه درآمد ملی و قدرت اقتصادی است. استفاده منجسم و مناسب از تجارب کشور های دیگر سبب خواهد شد تا از نقاط مثبت عملکرد آنان الگوبرداری، و از انجام عملیات زائد و طراحی برنامه های مضر پرهیز گردد. نتایج مطالعه ای که در سال 2019 از مجله world invensment کنفراس تجارت و توسعه سازمان ملل UNCTAD منتشر شد نشان می دهد که اگر فرآیند ایجاد مناطق آزاد جهانگردی به عنوان یک مفهوم واحد در نظر گرفته گردد و برنامه ریزی ها در راستا توجه به ظرفیت ها و کارکرد های متنوع مناطق مختلف نباشد، نتیجه عملکرد نسبتاً پایین خواهد بود و حتی می تواند منجر به زیان های ناخواسته نیز گردد. نتایج مطالعه نشان می دهد با جذب سرمایه گذاری های خارجی، حتی در مقیاس اندک، می توان صنعت جهانگردی را به اولویت اصلی اقتصاد کشور تبدیل کرد. بدین ترتیب ادغام جهانگردی داخلی و حوزه میراث فرهنگی با جهانگردی دنیای سبب توسعه مستمر و پایدار اقتصاد جهانگردی خواهد شد .

تجارب پیروز

همانطور که اشاره شد، مطالعه، بومی سازی و بکارگیری تجارب پیروز بین المللی سبب فراهم شدن شرایط برتر برای توسعه صنعت جهانگردی و مناطق آزاد خواهد شد. کشور های اندونزی و ازبکستان به عنوان دو نمونه پیروز توسعه جهانگردی خارجی و ایجاد مناطق آزاد در آسیای مرکزی و خاوردور در این نوشتار مورد آنالیز قرار گرفته اند.

اندونزی

دولت مرکزی اندونزی، توسعه جهانگردی را در صدر برنامه های کاری خود قرار داده است و تا به امروز چندین منطقه و ساحل را به عنوان مناطق آزاد تجاری و جهانگردی معرفی نموده است. اولین منطقه آزاد اندونزی در ناحیه باتام، بینتان و کریمون در جزایر ریائو افتتاح شد تا اندونزی از نزدیکی خود با سنگاپور که تنها 12 مایل با آن فاصله دارد استفاده کند.

دولت اندونزی درصدد توسعه مناطق آزاد بیشتری در سراسر کشور، به ویژه در خارج از جزیره جاوه است. زیرا این امر می تواند باعث افزایش ارزش اقتصاد منطقه ای و کاهش نقش غالب جاوه، به ویژه جاکارتا، در اقتصاد اندونزی گردد. هم اکنون دولت اندونزی در حال مطالعه موقیعت ها و مکان های مختلف برای توسعه هشت منطقه آزاد دیگر است. تخمین زده می گردد که دولت برای توسعه همه این هشت منطقه، تا سال 2030 تا سقف 726 تریلیون IDR (تقریبا 55 میلیارد دلار) سرمایه گذاری خواهد نمود.

مهم ترین هدف و مقصد از تشکیل مناطق آزاد در اندونزی، ایجاد شغل بود. مورد دیگر تسریع در انتقال فناوری با بهره گیری از نزدیکی اندونزی به سنگاپور و مالزی بود. کوشش های دولت در ایجاد مناطق آزاد با بهره وری بالا و چهره ای بین المللی سبب شده تا امروزه باتام و سایر جزایر ریائو تبدیل به یکی از جذاب ترین مناطق برای سرمایه گذاری های خارجی شوند. عمده مزیتی که این مناطق برای اقتصاد منطقه ای اندونزی فراهم نموده اند شامل:

1. اشتغال پایدار

2.ایجاد درآمدهای عظیم ارزی.

با توجه به موقعیت استراتژیک این مناطق و افزایش سرمایه گذاری های خارجی، امروزه جزایر ریائو به وسیله گسترش و توسعه صنعت کشتی سازی صاحب ثروت عظیمی شده اند. رونق این صنعت باعث شد تا باتام به عظیمترین منطقه کشتی سازی در کشور تبدیل گردد که بیش از 150 شرکت عظیم دریایی در این استان فعالیت دارند.

ازبکستان

تجزیه و تحلیل شرایط فعلی صنعت جهانگردی ازبکستان نشان می دهد که متولیان امور جهانگردی و میراث فرهنگی ازبکستان، استفاده بسزایی از مناطق آزاد تجاری-جهانگردی در پاسخگویی به تقاضای جهانگردان و ارتقای سطح خدمات ارائه شده برده اند. دولت ازبکستان برای بهره برداری حداکثری از مناطق آزاد و افزایش درآمد حاصل از آنها اقدامات زیر را انجام داده است:

1. بهبود پتانسیل های توریستی منطقه

2. کاهش اقتصادیات و تعرفه های گمرکی برای سرمایه گذاران و گروه های زنجیره ای هتل ها

3. تاسیس هتل ها و اقامتگاه های مدرن و استاندارد

4. آغاز همکاری های بین الملل با کشور های همسایه به منظور ایجاد تبلیغات نوین برای معرفی پتانسیل های توریستی منطقه

پیامد های مثبت این اقدامات شامل:

شکل گیری راستا های نوین برای توسعه جهانگردی خارجی، انعکاس چهره ای فرهنگی و محبت آمیز از ازبکستان، جلب توجه سازمان های بین المللی، توسعه زیر ساخت های ارتباطی، بهبود کیفیت خدمات توریستی و توسعه شبکه حمل و نقل مدرن بود.

ماحصل دستاورد های فوق، افزایش 57،5 ٪ درآمد های توریستی در ازبکستان است که 9.5 ٪ صادرات خارجی ازبکستان را شامل می گردد.

همانطور که در مطالب فوق مشاهده می گردد، اصول توسعه یافتگی ثابت و دنیا شمول هستند. و کشور های توسعه یافته (در حوزه اقتصاد جهانگردی) چه در قاره اروپا، چه در خاوردور و خاورمیانه از اصول ثابتی تبعیت نموده اند. اما الگوهای توسعه یافتگی تابع شرایط محلی کشورها هستند و فراهم سازی بستر ها برای پیاده سازی این اصول، بر عهده نیروهای متخصص داخلی است. در 28هزار کتاب اقتصاد، اقتصاد بین الملل و اقتصاد سیاسی که در 34 سال گذشته در دنیا آماده و چاپ شده یا به کار گرفته شده، یک اصل کانونی قابل شناسایی است و آن این است که هر کشوری که در صنعتی دنیای مانند جهانگردی پیشرفت نموده، یک اقدام را مبنا قرار داده و آن بین المللی شدن است. در تاریخ 4 قرن توسعه در دنیا، هیچ کشوری نیست که پیشرفت نموده باشد اما این پیشرفت بر اساس یک الگوی محلی بنا شده باشد، بلکه همه کشورها ارتباطات گسترده بین المللی داشتند، چرا که این یک اصل پیشرفت همگانی است و فعالیت در مدارهای دنیای است که ضعف ها را نشان می دهد و برای حل آن تدابیر موثر می طلبد.

مناطق آزاد ایران

مناطق آزاد ایران عمدتا برای جذب جهانگردان خارجی طراحی شده اند اما ساختار و عملکرد آنان با بینش دورن نگرانه و داخلی برنامه ریزی شده است. بنابراین، چنین بینشی باید اساساً تغییر یابد و امکانات و ساختارهای جدیدی ایجاد گردد تا بستر هایی برای جذب جهانگردان خارجی آماده شوند. مطابق شدن استاندارد های مناطق آزاد کشور با استاندارد های دنیای، علاوه بر فراهم آوردن شرایط مناسب برای کسب درآمد های ارزی مطلوب، سبب ارتقای توانمندی های داخلی نیز خواهند شد. مناطق آزاد کشور نقش بسیار مهمی در دوران حساس کنونی ایفا می کنند و برای اقتصاد کشور، به عنوان پیشروان ورود به تجارت آزاد محسوب می شوند. ظرفیت های موجود در مناطق آزاد می تواند در راستای سیاست های اقتصاد مقاومتی تعامل خود را با خارج از کشور هرچه سریعتر برقرار نماید. در این بین این مناطق باید بتوانند از حداکثر اختیارات خود استفاده کنند و برای بهره مندی از این اختیارات و مقررات مصوب باید بعضی موانع و مسائل داخلی سریعا برطرف گردد.

بنابراین، این توان برای اقتصاد کشور وجود دارد که از ظرفیت های بخش خصوصی به نحو مطلوبی برای توسعه یک منطقه محروم استفاده نموده و زیرساخت یک منطقه آزاد را فراهم آورد.

مناطق آزاد کشور نخستین و مطمئن ترین پل ارتباطی کشور با تجارت آزاد دنیا هستند. قابلیتی که هنوز از سوی بسیاری از مردم و حتی بعضی دست اندرکاران اقتصادی کشور به خوبی شناخته نشده اند. بسیاری از مناطق آزاد در دنیا توانسته اند نقش معین کننده ای در جذب سرمایه گذاری خارجی، توسعه صادرات کشور و انتقال فناوری های پیشرفته ایفا کنند که برجسته ترین کشور در این زمینه کشور چین است که با مناطق آزاد متعدد خود در سه دهه گذشته اقتصاد کشور را متحول کرد و امروز در کنار اقتصادهای عظیم دنیا قرار گرفته است. مطمئنا کشور ایران که در یکی از نقاط مهم دنیا به لحاظ مراودات اقتصادی قرار گرفته بهترین موقعیت را برای توسعه ارتباطات اقتصادی دارد و این مناطق آزاد هستند که در گلوگاه های اقتصادی کشور می توانند نقش خود را به عنوان دروازه های امن و توسعه یافته جهت ورود به روابط اقتصادی سازنده با دنیا امروز ایفا کنند

نتیجه گیری

بدین ترتیب برای رسیدن به هدفی چون تبدیل مناطق آزاد کشور به مناطق بین المللی شناخته شده جهانگردی در زمینه های تاریخی و طبیعی، باید راهبردهایی همچون بازسازی و احیای آثار تاریخی، تأمین زیرساخت های مورداحتیاج و استفاده از ظرفیت ها و مشوق های قانونی جهت جذب سرمایه گذار و تسهیل در ورود جهانگردان خارجی در دستور کار متولیان امر و دستگاه های ذی ربط این مناطق باید قرار گیرد.

در پیش دریافت اجرای سیاست های کلانی چون آماده سازی زیرساخت های جهانگردی، تبلیغات برای جذب جهانگرد، ایجاد مشوق های اقتصادی برای سرمایه گذاران و جذب سرمایه گذار بخش خصوصی به وسیله ایجاد تسهیل در فرآیندهای مربوطه برای رسیدن به اهداف راهبردی دیگر ازجمله احداث هتل و هتل آپارتمان، بازسازی و احیای کاروانسراها و آثار تاریخی مورد هدف، احداث کمپ های اقامت موقت، دستیابی به سهم بیش از 5 درصد از ارزش فراوریات منطقه و … در مناطق آزاد کشور ضروری به نظر می آید. فراهم سازی زیرساخت های توسعه فعالیت های بازرگانی در کنار گمرکات و مراکز تخلیه و بارگیری کالا می تواند بسترساز تعامل سازنده با کشورهای منطقه باشد و زمینه را برای جذب جهانگرد در بخش های مختلف ازجمله جهانگردی سلامت، اکو توریسم، جهانگردی تفریحی، جهانگردی تجاری، ورزشی، تاریخی، طبیعت گرا، توریسم بازرگانی، اجتماعی، مذهبی و زیارتی، فرهنگی و آموزشی و … فراهم نماید.

مناطق آزاد تجاری-جهانگردی، امروزه برای تحقق اراده کشور در توسعه جهانگردی خارجی یکی از مناسب ترین گزینه ها هستند؛ صنعتی که می تواند در شرایط حساس اقتصادی این روز ها زمینه تمایل بهبود در برقراری روابط بسیاری از کشورهای خارجی با ایران، و در زمانی کوتاه زمینه رونق اقتصادی و اشتغال جوانان را برای کشور فراهم کند. توسعه جهانگردی تنها گزینه رهایی اقتصاد ایران از وابستگی به نفت نیست؛ اما زود بازده ترین است و مناطق آزاد کشور می توانند آماده ترین مناطق برای آغاز یک اتفاق مهم در این باره باشند.

* دانشجوی مدیریت جهانگردی دانشگاه تبریز