چله گجه سی؛ شبی به بلندای تاریخ کهن دیار زنجان
به گزارش تور تایلند، خبرنگاران، گروه استان ها-زهرا مقدمی: مراسم شب یلدا که به شب چله نیز معروف است، در استان زنجان نیز از دیرباز متداول بوده و اعتبار خاصی دارد، شبی است بلند و پر از رمز و راز. شبی به بلندای یک فرهنگ، فرهنگی چند هزار ساله با آیین و رسومی رنگارنگ مانند پاییز و درون مایه ای پاک و سپید به رنگ زمستان. در حالی این روزها آرام آرام به بلندترین شب سال و رخت بر بستن پائیز هزار رنگ و شروع زمستان سرد می رسیم که همانند سال های گذشته و سال هایی که به عمر ما قد نمی دهد تا یادشان بیاوریم، مردم جنب و جوش خاصی پیدا نموده اند تا بتوانند سور و ساتی فراهم نموده در شبی که به دور هم نشستن و گفتن و خندیدن و به دیدار بزرگان رفتن مشهور است، لحظاتی به دور از قیل و قال های جامعه، در کنار خانواده بگذرانند. یلداواژه ای سریانی به معنای زایش خورشید است. در گذشته مردم تابش خورشید را از تجلیات اهورایی یا خدایی و تاریکی شب را از اعمال اهریمنی می پنداشتند و متوجه بودند که گاه روزها بلند و شب ها کوتاه و گاهی هم شب ها بلند و روزها کوتاه می گردد.
به مرور زمان مردم دریافتند که کوتاه ترین روز سال، آخرین روز پائیز و بلندترین شب سال نیز اولین شب زمستان است و پس از این شب روزها به تدریج بلندتر و شب ها کوتاه تر می شوند و خورشید در آسمان بیشتر می پاید. به همین جهت آن شب را شب یلدا یا شب تولد خورشید نامیدند و پس از این نامگذاری، اول دی ماه تا 10 بهمن که در آن هر روز بر شدت سرما افزوده می گردد، به عنوان چله بزرگ و 10 بهمن تا 20 اسفند که در آن از شدت سرما روز به روز کاسته می گردد، به عنوان چله کوچک شناخته شد.
افراد هر خانواده، سفره مخصوص شب یلدا پهن می کردند و در آن از انواع میوه ها و خشکبار، هندوانه، انار، خربزه و میوه هفت مغز (پسته، بادام، توت، فندق، کشمش و انجیر) استفاده می کردند، زیرا اعتقاد خاصی در خوردن آنها و برکت گیری از این میوه ها وجود داشته است. این میوه ها کثیرالدانه هستند و در میان مردم قدیم نیز نوعی جادو محسوب می شدند، به گونه ای که انسان ها با توسل به برکت خیزی و پردانه بودن آنها، با خوردن این میوه ها خودشان را نیز مانند آنها پربرکت می نمایند و نیروی باروری را در خود افزایش می دهند.
در خطه آذربایجان و زنجان رسم بر این است که در این شب، خنچه ای تزئین شده به خانه عروس می فرستادند که در آن، هندوانه ای همراه با شال قرمزی که نشانه خوش یمنی و خوشبختی بود، قرار داشت.
خوردن قاووت و پخش حلوا از دیگر رسوم شب یلدا در زنجان است و پس از خوردن حلوا و قاووت، بر سر سفره یلدا، ظرفی از حلوا و قاووت را در طاق پنجره می گذاشتند و کنار آن یک آیینه و گلدان پر از گل قرار می دادند و اعتقاد داشتند شب هنگام خضر نبی برای خوردن حلوا و قاووت به خانه آنها خواهد آمد.
انار، آجیل، هندوانه و تنقلات از خوردنی های مخصوص شب چلدا است و مردم از ایام قدیم بر این باورند که اگر در این شب هندوانه بخورند، از گرمای تابستان مصون می مانند و از همین رو این میوه صندلی خاصی در مراسم شب یلدا دارد. در گذشته مردم معتقد بودند که در این شب کسی نباید به مسافرت برود، چون در این صورت تا سرانجام سال در به دری و آوارگی می کشد.
جشن شب چله، پس از نوروز تنها جشنی است که همواره در میان ایرانیان پایدار مانده است و علت پایداری آن را می توان باور دینی کهن مهرپرستان یعنی زایش خورشید و مهر دانست. هر جشن، آیینی دارد. یلدا و جشن های شب یلدا، یک سنت دیرین در ایران است و به عنوان یک جشن آریایی از هزاران سال پیش رواج داشته است. این آیین ها که تا چند دهه پیش فراگیر و اکنون در برخی مناطق اغلب روستایی پابرجاست.
در زنجان مرسوم بود که در شب های چله، مردم گندم برشته را به ردیف، روی بام خانه هایشان می ریختند و معتقد بودند که با این کار، سال پر برکتی پیش رو دارند. متأسفانه این آداب و آیین ها به علت کم توجهی، رو به فراموشی هستند، به گونه ای که رسومی همچون شب یلدا که متعلق به ایرانیان است، بر اثر بی توجهی بتدریج فراموش می گردد.
شب یلدا به عنوان یک فرهنگ تمام ایرانی، می تواند نقطه اشتراک میان ادیان و فرهنگ ها قرار گیرد. از همین رو باید از این ظرفیت برای نزدیکی ادیان و فرهنگ ها استفاده کرد و بر اساس فرهنگ کهن ایران، در شبانگاه واپسین روز آذر ماه، نبردی میان اهریمن و اهورا مزدا در می گیرد و تا سپیده دم و طلوع خورشید ادامه می یابد و مردمان برای برطرف این نحوست، در انتظار سپیده دم و شکست اهریمن و طلوع روشنایی اهورایی به شب زنده داری می پردازند.
برخی از آداب و رسوم گذشتگان، سمبل مهرورزی است. هم چنان که بر پایه اساطیری کهن در شب یلدا، ایزد نور در کوه البرز در یک غار از فروغ زاییده شده است و مهریان در غارها و یا جاهای فرو افتاده، مهر را نیایش می کردند و او را مطلع به همه اعمال و افکار می دانستند و طی یک سنت 1000 ساله، خانواده های ایرانی در شب یلدا آخرین روز از پائیز و نخستین شب از شروع زمستان که طولانی ترین شب سال است، با رفتن به خانه های یکدیگر، کنار هم می نشینند و آنان که ذوقی دارند، تفالی به دیوان حافظ می زنند. با گذشت زمان، برگزاری این سنت با توجه به قومیت هر منطقه، شکل تازه ای به خود گرفته است و باورها و اعتقادات و فرهنگ هر منطقه ای به آن اضافه شده و به تبع آن، جشن شب یلدا رنگ و بوی خاصی به خود گرفته که منطقه زنجان نیز از این فرهنگ پذیری و قومیت پذیری، دور نمانده است و آنها در هنگام سپیده صبح پیش از هر چیزی به ظرف حلوا و قاووت نگاه می کردند و اگر اثری از جای انگشت در ظرف می دیدند، آن روز، روز پربرکت و خوش یمن تلقی می شد و این امر را نشانه برآورده شدن نذورات خود می دانستند. بعضا افراد سعی می کردند روز اول دی را در معرض آفتاب قرار گیرند و به اعتقاد خود از اولین روز تولد خورشید، گرمی و حرارت و پویایی را تبرک می گرفتند و بعضی نیز هنگام طلوع خورشید را زایش خورشید می دانستند و به نیایش مشغول می شدند و پیروزی مهر و شکست اهریمن را از خدا طلب می کردند و شب هنگام دعایی به نام فی یوم می خواندند که دعای شکرانه نعمت بوده است.
منبع: خبرگزاری مهر